‘Periodisering’ wordt in voetballend Nederland vooral geassocieerd met het verbeteren van de fitheid van spelers. In werkelijkheid staat periodiseren voor gestructureerd plannen, wat op verschillende manieren kan worden toegepast, bijvoorbeeld in de vorm van tactische periodisering. Vijf vragen en antwoorden over deze manier van periodiseren.
Wie staat aan de basis van tactische periodisering?
In de jaren tachtig van de vorige eeuw ontwierp de Portugese professor Vitor Frade tactische periodisering, omdat de bestaande modellen – afkomstig uit andere sporten – in zijn ogen niet geschikt waren voor het complexe voetbalspel. Hij implementeerde de methodologie bij Porto en bracht vele trainers de fijne kneepjes ervan bij.
Tactische periodisering waaierde in eerste instantie vooral uit naar landen met Portugees of Spaans als voertaal, omdat er nog geen Engelse vertaling voorhanden was. Inmiddels sijpelen de beginselen van tactische periodisering steeds meer door tot in andere voetbalculturen.
Wat is tactische periodisering eigenlijk?
Binnen tactische periodisering staat de tactische component van het voetbalspel centraal. Daarbij wordt tactiek altijd tegelijkertijd getraind met de technische, fysieke en mentale aspecten van voetbal. Een bepaalde voetbalactie wordt namelijk gezien als een handeling waarbij die vier dimensies altijd gezamenlijk aan bod komen.
Het versturen van een pass of inzetten van een tackle vraagt altijd een bepaalde keuze (tactiek), uitvoering (techniek), beweging (fysiek) en aansturing vanuit de hersenen (mentaal). Een geïsoleerde pass- en trapvorm is dus niet kenmerkend voor tactische periodisering, omdat die niet of nauwelijks recht doet aan het nemen van beslissingen. Daarmee verwaarloost het de tactische component en daarom dient zo’n trainingsvorm hooguit als verlengde warming-up.
Welke stappen doorloop je als je tactische periodisering toepast?
Tactische periodisering bestaat grofweg uit drie fases. Allereerst wordt er een ‘game model’ (1) ontwikkeld, de beoogde manier van spelen in alle fases van het spel. Het game model wordt vervolgens uitgewerkt in spelprincipes (2): algemene uitgangspunten die richting geven aan het game model. Om ervoor te zorgen dat de spelers zich de spelprincipes eigen maken, wordt gebruik gemaakt van een aantal methodologische principes (3): richtlijnen die ervoor zorgen dat de spelers tijdens trainingen leren om het speelplan dat de trainer nastreeft zo goed mogelijk naar de wedstrijd te vertalen.
Tactische periodisering in drie stappen
- Game model ontwikkelen: je spelidee definiëren, rekening houden met onder meer jouw ideeën als coach de spelers die je tot je beschikking hebt en de cultuur van de club en het land.
- Spelprincipes opstellen: algemene uitgangspunten definiëren in alle fases van het spel die het game model concreter maken voor de speler. Dit doe je op collectief (team), coöperatief (linie) en individueel (speler) niveau.
- Methodologische principes hanteren: richtlijnen om de spelprincipes op de speler over te brengen. De methodologische principes geven richting aan de trainingsopbouw en -inhoud.
Hoe ziet een cyclus eruit binnen tactische periodisering?
In tegenstelling tot het fysieke periodiseringsmodel van Raymond Verheijen, dat de KNVB in de trainerscursussen doceert, gaat tactische periodisering niet uit van een cyclus van zes weken, maar van één. Een periode die begint en eindigt met een wedstrijd bestaat uit acht dagen, die allemaal een eigen doel kennen.
- wedstrijd
- vrij
- actief herstel
- kracht
- uithoudingsvermogen
- snelheid
- actief herstel
- wedstrijd
Welke principes staan aan de basis van trainingen?
Zoals gezegd begint tactische periodisering met een game model, dat wordt uitgewerkt in spelprincipes. Vervolgens staat het trainbaar maken van die principes centraal. Daarvoor kent tactische periodisering een aantal ‘methodologische principes’, oftewel vuistregels. Hieronder vind je er drie.
- Specificiteit. Er bestaat een continue relatie bestaat tussen alle dimensies van de wedstrijd (techniek, tactiek, fysiek, mentaal) en de trainingsvormen. Trainingen zijn erop gericht om de manier van spelen over te brengen op de spelers. Onafhankelijk van het aantal spelers en de beschikbare ruimte staat centraal dat de spelers de spelprincipes leren toepassen in competitieve vormen.
- Verhoogde complexiteit. Tactische periodisering verhoogt de complexiteit op drie niveaus: gedurende het seizoen, tijdens een trainingsweek en binnen een trainingsvorm. Gedurende het seizoen wordt er steeds gedetailleerder ingegaan op de verschillende spelprincipes, waardoor de spelers ze nog beter leren uitvoeren. Tijdens een trainingsweek gaat het om de specifieke strategie voor de eerstvolgende wedstrijd. Eerst worden de algemene lijnen geschetst, daarna wordt er dieper op ingegaan. Binnen een trainingsvorm kan de weerstand worden verhoogd door bijvoorbeeld een verdediger toe te voegen of de speelruimte te verkleinen.
- Systematische herhaling. Het verbeteren van bepaalde aspecten van het spel, zoals de samenwerking tussen de 9 en de 10, is het meest wedstrijdecht in 11:11. Het nadeel daarvan is wel dat de gewenste handelingen slechts sporadisch aan bod komen. Door oefeningen te verkleinen, komen spelprincipes vaker voor, waardoor het effect groter is. Spelers maken meer herhalingen en leren daardoor sneller. Ze komen vaker in de situatie waarin ze fouten maken en zelf oplossingen bedenken. Essentieel binnen tactische periodisering is dat spelers voldoende herhalingen maken, zodat zij bepaalde handelingen steeds beter onder de knie krijgen.
Meer weten
- Bovenstaande fragmenten komen uit een groot artikel over tactische periodisering, waarin Pepijn Lijnders, Guido Seerden en Job Peeters aan het woord komen over de praktische toepassing ervan. Je kunt De Voetbaltrainer 220, met als hoofdverhaal een interview met Erik ten Hag, los nabestellen. Meer informatie over ons vakblad vind je hier.
- Een belangrijk onderdeel van tactische periodisering is het opstellen en trainbaar maken van spelprincipes. Daarover lees je meer in ons e-book over dit onderwerp.
- Periodisering kan worden toegepast op veel meer thema’s dan alleen tactiek. Daarover lees je meer in dit artikel.