Het is misschien wel de grootste troef die je als trainer hebt om een wedstrijd te winnen: voetbaltactiek. In dit artikel lees je wat er allemaal valt onder voetbaltactiek, hoe je hier richting spelers structuur in aanbrengt en hoe je de tactiek vertaalt naar leerzame trainingen en besprekingen.
- Wat is voetbaltactiek?
- Waarom is voetbaltactiek belangrijk?
- Wat is het verschil tussen strategie en tactiek?
- Bezetting, principes en patronen
- Voetbaltactiek bepalen
- Voetbaltactiek overbrengen
E-books over voetbaltactiek
In de tekst hieronder vind je in vogelvlucht een goed overzicht van wat er allemaal bij voetbaltactiek komt kijken. Wil je nog meer de diepte in over dit onderwerp? Bestel dan een van onderstaande e-books. Deze pdf’s, die je direct in je mail ontvangt, bespreken vanuit drie verschillende perspectieven (veldindelingen, scenario’s en spelprincipes) het thema voetbaltactiek.
Wat is voetbaltactiek?
Voetbaltactiek is een verzamelnaam voor alle handvatten die je aan spelers aanreikt voor de keuzes die zij maken in het veld. Denk daarbij aan de positie die ze innemen, de manier waarop ze opbouwen en het moment waarop zij drukzetten.
Cruciaal binnen voetbaltactiek is dat zowel individuele spelers, linies als het gehele team als één unit denken en handelen. Hoe helderder de tactiek is, hoe meer spelers op één lijn zitten en elkaar begrijpen. Dit komt de uitvoering altijd ten goede.
Waarom is voetbaltactiek belangrijk?
Als elf spelers het veld ingaan zonder concreet plan, weten zij niet van elkaar wat de bedoeling is. De onderlinge wisselwerking en communicatie zijn dan ondermaats.
Twee spelers die hetzelfde denken en handelen, halen een veel hoger niveau. Ze hebben minder tijd nodig om elkaar te begrijpen. Daardoor ligt hun handelingssnelheid hoger.
Spelers die in staat zijn om veel goede keuzes te maken, hebben meer waarde voor het team. Ze handelen naar wat werkt. Oftewel, welke beslissingen in het veld over het algemeen leiden tot meer overwinningen.
Maar voetbaltactiek is niet alleen belangrijk om wedstrijden te winnen. Ook om spelers te ontwikkelen geeft het veel sturing. Spelers moeten leren om gezamenlijk een plan uit te voeren en goed samen te werken.
Wat is het verschil tussen strategie en tactiek?
In dit artikel gebruiken we de term ‘voetbaltactiek’ voor zowel de speelwijze die leidend is (lange termijn) als eenmalige of kortdurende wijzigingen om een bepaalde wedstrijd te winnen (korte termijn).
In werkelijkheid ligt dit iets genuanceerder. Enige tijd geleden spraken we voor ons vakblad José Barros, tactisch analist van AS Monaco. Die legde het als volgt uit.
‘Strategie draait om de lange termijn, het plan dat we uitdokteren om gedurende het seizoen zoveel mogelijk wedstrijden te winnen. Dit is de speelwijze zoals we die in het grote plaatje voor ons zien. Natuurlijk ontwikkelt deze strategie zich door, maar veel veranderingen zijn er niet.’
Dit in tegenstelling tot tactiek. ‘Dat speelt zich veel meer af op de korte termijn. Het gaat erom hoe je enkele specifieke aanpassingen kunt doen om de eerstvolgende wedstrijd te winnen. Hier heb je te maken met de sterktes en zwaktes van de tegenstander, met blessures en schorsingen in je eigen team en eventueel met vormverlies.’
Bezetting, principes en patronen
Voetbaltactiek is veelomvattend. Om toch enige structuur aan te brengen in dit thema, verdelen we het onder in drie componenten. Deze componenten zijn niet volledig en sterk vereenvoudigd, maar dekken desondanks een groot deel van wat voetbaltactiek omvat.
- Veldbezetting (positie kiezen)
- Spelprincipes (algemene uitgangspunten)
- Spelpatronen (automatismen)
Veldbezetting
De veldbezetting geeft een team een bepaalde structuur. Deze is sterk afgeleid van de formatie of het systeem waarin een team speelt. Wat is dan het verschil?
Een formatie is statisch. Dit zijn mogelijke manieren om een startpunt te bepalen, maar verandert continu op basis van de bal die beweegt, de tegenstander die iets verzint, enzovoort.
Een bezetting is dynamisch. Spelers bewegen, zien ruimtes, worden teruggeroepen, blijven liggen na een duel, brengen accenten aan op basis van de stand, enzovoort.
Een voorbeeld van een formatie of systeem is 1:4:3:3 met de punt naar voren op het middenveld. Dat betekent dat een team in beginsel speelt met een keeper, twee centrale verdedigers, twee backs, twee centrale middenvelders, een aanvallende middenvelder, twee buitenspelers en een spits (afbeelding linksonder).
Een aanvallende bezetting die daaruit kan volgen, is bijvoorbeeld 1:3:4:2:1. Eén back gaat hoog aan de zijlijn spelen, de andere back bouwt op als derde centrale verdediger (afbeelding rechtsonder).
Een verdedigende bezetting die daaruit kan volgen, is bijvoorbeeld 1:4:4:2. De 9 en 10 spelen samen voorop, de buitenspelers komen naast de centrale middenvelders en vormen een komvormig middenveld.
Spelprincipes
Een ander onderdeel van voetbaltactiek zijn spelprincipes. Dit zijn algemene uitgangspunten die de speelwijze vorm geven. De tactische afspraken gelden in nagenoeg elke situatie en geven spelers daarmee houvast.
Als trainer kun je per teamfunctie enkele principes kiezen die je belangrijk vindt voor het team. Die principes zijn breed en algemeen en gelden in zoveel mogelijk situaties. In elke situatie waarin spelers twijfelen wat de beste keuze is, grijpen ze terug op deze principes.
Hieronder vind je enkele voorbeelden per teamfunctie.
Verdedigen
- Houd de as dicht en dwing de tegenstander naar de zijkant.
- Zorg dat de tegenstander de bal niet achter de verdediging legt.
- Houd de onderlinge afstanden tijdens het verdedigen klein.
Omschakelen naar aanvallen
- Speel de bal waar mogelijk direct naar voren.
- Zorg met meerdere spelers voor diepte achter de verdediging.
Aanvallen
- Creëer een overtal rondom de bal.
- Wissel af tussen in de bal spelen en diepgang.
- Bewaak te allen tijde de restverdediging.
Omschakelen naar verdedigen
- De dichtstbijzijnde speler zet direct druk op de bal.
- Kom zo snel mogelijk weer in je verdedigende positie.
Lees meer over spelprincipes >>
Spelpatronen
In tegenstelling tot spelprincipes kunnen spelers spelpatronen lang niet altijd toepassen tijdens wedstrijden. De situatie moet zich er namelijk voor lenen.
Een spelpatroon is een vaste, gestandaardiseerde manier van handelen. In balbezit is het bijvoorbeeld een passketen die gedurende een seizoen op een vergelijkbare manier regelmatig terugkomt. Verdedigend kan dit een automatisme zijn binnen het drukzetten.
Als je als trainer een paar spelpatronen aan het team kunt toevoegen, kan dit het spel ineens enorm versnellen. Belangrijk is dan wel dat spelers leren herkennen wat het juiste moment is om het spelpatroon toe te passen.
Hieronder vind je enkele voorbeelden van spelpatronen.
Verdedigen
- Drukzetten door de as, waarbij de 10 doorstapt op een centrale verdediger en de 8 op een controlerende middenvelder.
- Dubbelen bij de back. De tegenstander speelt de buitenspeler in. De back zet druk op hem en krijgt aan de andere kant hulp van een medespeler om hem in te sluiten.
- De bal naar een middenvelder van de tegenstander uitlokken, hem van meerdere kanten insluiten en zo de bal veroveren.
Aanvallen
- De keeper wordt onder druk gezet door een van de twee centrumspitsen van de tegenstander. De controleur wordt verbindingsspeler en kaatst de bal uit op de vrijstaande centrale verdediger (afbeelding linksonder).
- De rechtsback speelt een trage bal in op de rechtshalf, die de bal over zijn standbeen heen ineens diep speelt op de rechtsvoor, die al was gaan lopen (afbeelding rechtsonder).
- De rechtsvoor haalt de bal uit op de rechtshalf. Die neemt aan en weet al dat de linksvoor aan de linkerkant van het veld diepgaat in de rug van de verdedigers.
Lees meer over spelpatronen >>
Vrijheid geven
Door voetbaltactiek op te delen in deze drie componenten, breng je als trainer structuur aan in wat je graag wilt terugzien.
Cruciaal is om een goede mix te vinden tussen informatie aanreiken en vrijheid geven. Waar de ideale balans ligt, hangt af van veel factoren, waaronder het niveau van de groep. Voetbaltactiek is een middel, geen doel!
Voetbaltactiek bepalen
Welke voetbaltactiek past bij jouw team, hangt af van veel factoren. Hieronder staat een aantal genoemd.
- Het niveau van spelers
- De cultuur van de club
- Jouw eigen visie
- De leeftijdsgroep
Het bepalen van de voetbaltactiek is geen klusje voor één avond. Als het goed is, is de tactiek die jij als trainer aanhangt een gevolg van een jarenlang proces. Door het voetbalspel steeds beter te doorgronden, achterhaal je steeds beter wat jij belangrijk vindt.
Een aantal keuzes die je kunt maken, staan hieronder vermeld.
Verdedigen
- Hoe hoog willen we verdedigen? Jagen we de tegenstander op hun helft op, of zakken we wat in tot een lager blok?
- Wat zijn de belangrijkste oriëntatiepunten bij het positie kiezen door de spelers? Denk aan de bal, de tegenstander, de ruimtes op het veld en de eigen medespelers.
- Met welke intentie verdedigen we? Doen we dit om geen tegendoelpunt te krijgen, om de bal zo snel mogelijk weer in bezit te hebben of om de perfecte counter voor te bereiden?
Omschakelen naar aanvallen
- Welke spelers wil ik op de meest gunstige posities hebben om goed te kunnen counteren?
- Wat zijn de belangrijkste principes die de spelers moeten beheersen na balverovering?
Aanvallen
- Welke speelstijl willen we hanteren? Geduldig positiespel? Of juist directer, verticaler voetbal?
- In welke veldbezetting doen we dit? En wie speelt binnen deze bezetting op welke plek?
- Hoe creëren we kansen? Doen we dit vooral door de as of via de zijkant? Wat vraagt dit van spelers?
Omschakelen naar verdedigen
- Hoe bereiden we het omschakelen na balverlies optimaal voor? Wie coachen hierin hun medespelers?
- Welk gedrag wil ik zien van spelers nadat de tegenstander de bal afpakt?
Voetbaltactiek overbrengen
Als je de tactiek eenmaal hebt bepaald, is het zaak om deze zo goed mogelijk op de spelers over te brengen. Dat kan op verschillende manieren.
- Tijdens trainingen
- In wedstrijdbesprekingen
- Aan de hand van videobeelden
Training
Een goede voetbaltraining voldoet in grote lijnen aan de volgende aandachtspunten: ontwikkel de speelwijze (1) in wedstrijdechte vormen (2) waarin spelers veel herhalingen maken (3) en zich steeds moeten aanpassen aan wisselende omstandigheden (4).
1. Ontwikkel de speelwijze
Wil je met je team kort in de mandekking spelen? Zie je graag de wisselpass terug in de opbouw? Wil je dat er veel vroege voorzetten worden gegeven? Vraag je van de verdediging dat ze op het juiste moment de diepte eruit halen? Maak dit dan trainbaar de voetbaltraining en zorg dat deze accenten vaak terugkomen.
2. Zorg voor wedstrijdechte vormen
- Bouw weerstand in (van tegenstanders)
- Zorg voor richting in de vorm (één kant op spelen)
- Maak winnen en verliezen mogelijk (een puntentelling)
3. Laat de spelers veel herhalingen maken
Hoe vaker elementen uit de speelwijze terugkomen in een voetbaltraining, hoe sneller het team stappen maakt. Een partijspel 11:11 op een heel veld is weliswaar wedstrijdecht, maar de accenten die je wilt terugzien komen niet vaak terug. Door verkleinde vormen te verzinnen waarin dit centraal staat, komen spelers heel vaak in die situatie terecht.
4. Zorg voor veel variatie
Steeds meer trainers kiezen voor een voetbaltraining met steeds nieuwe regels, methodische stappen, extra weerstanden, andere ballen en wisselende ondergronden. De gedachte hierachter is dat ook in de wedstrijd geen situatie gelijk is. Door het denkvermogen van spelers te verbeteren, gaan ze uiteindelijk beter handelen.
Wedstrijdbespreking
De ideale wedstrijdbespreking is als volgt te omschrijven: kort, gevarieerd en interactief. Spelers hebben vaak maar een spanningsboog van maximaal 15 minuten. Tenminste, als je als trainer varieert en ze bij je verhaal betrekt, anders ben je de aandacht al eerder kwijt.
Een wedstrijdbespreking is een mooi middel om de voetbaltactiek op de spelers over te brengen. Met een magneetbord – of beter nog, met wedstrijdbeelden – kun je ze laten zien wat je voor ogen hebt. Ga ook vooral in op hun belevingswereld. Waarom gebeuren bepaalde dingen al regelmatig, en andere nog onvoldoende?
Kortom
Om tot een effectieve voetbaltactiek te komen, is het cruciaal om als trainer de spelersgroep als uitgangspunt te nemen, sturing te geven in de bezetting, spelprincipes en -patronen die je wilt terugzien en het gekozen plan stap voor stap op spelers over te brengen middels trainingen en besprekingen. Wil je hier meer over weten? Dan zijn zoals gezegd de e-books (pdf’s) over veldindelingen, scenario’s en spelprincipes geschikt.