Het WK wordt interessant om te volgen als liefhebber, maar zeker ook vanuit de bril van voetbaltrainer. Welke tactische trends zijn er zichtbaar? Waarom maken de bondscoaches de keuzes die ze maken? Waarom stijgen sommige teams zo boven zichzelf uit? Het WK levert ook weer een gevarieerd pallet op van verschillende formaties en speelstijlen. Een overzicht van groep E t/m H.
Groep E
Brazilië 
De Braziliaanse bondscoach Tite beschikt met name voorin over heel wat sterren, met onder meer Neymar, Gabriel Jesus, Firmino, Coutinho, Willian en Douglas Costa. Het ‘gevaar’ bestaat dan dat je ze allemaal wilt inpassen waardoor de balans kwijtraakt. Tite trapt niet in die valkuil. Hij kiest voor een 1:4:3:3-formatie, waarin in elk geval plaats is voor controleur Casemiro en box-to-box-middenvelder Paulinho. In eerste instantie leek daar nog de defensief sterke Fernandinho bij te komen. Of Renato Augusto, die in 15 van de 18 kwalificatiewedstrijden in de basis stond. Tite lijkt nu toch voor iets meer creativiteit te kiezen met Coutinho als aanvallende middenvelder. Daarin kan hij variëren als de tegenstand vanaf de knock-outfase wat heviger wordt.
Zwitserland 
Ondanks 9 overwinningen in 10 wedstrijden kwalificeerde Zwitserland zich pas via de play-offs voor het WK. Daar zal het waarschijnlijk aantreden in een 1:4:2:3:1-formatie, waarbij de creativiteit vooral moet komen van het drietal onder spits Haris Seferovic. Met name Xherdan Shaqiri en Blerim Džemaili worden hiertoe in staat geacht. In de kwalificatiereeks had Zwitserland gemiddeld meer dan 60 procent balbezit, het meest na Duitsland, Spanje en Engeland. De afgelopen jaren is echter gebleken dat Zwitserland met name defensief geen modderfiguur slaat, getuige ook de twee tegengoals in vier wedstrijden tijdens het EK 2016.
Costa Rica 
Misschien wel de grootste verrassing van het WK 2014 kwam op naam van Costa Rica. In de lastige poule met Uruguay, Engeland en Italië eindigden ze bovenaan en in de achtste finale werd Griekenland na strafschoppen verslagen. Dat lukte in de kwartfinale niet nogmaals tegen Nederland, met Tim Krul als supersub. De formatie waarin Costa Rica destijds aantrad, een vlakke 1:5:4:1, is ook het strijdplan voor dit WK. Ook de invulling qua spelers verschilt niet veel van dat van vier jaar geleden. De formatie stelt de mannen van bondscoach Oscar Ramírez in staat om heel compact te verdedigen in twee rijtjes, vlak voor elkaar. In balbezit spelen de backs wat hoger en komen de vleugelspelers, waaronder Bryan Ruiz, naar binnen.
Servië 
Servië beschikt over een zeer ervaren spelersgroep. De kans is redelijk groot dat Servië aantreedt met een verdediging met een gemiddelde leeftijd van 33 jaar. Van dat viertal hebben Branislav Ivanovic en Aleksandar Kolarov de meeste ervaring in de top. Servië speelde in de kwalificatiereeks meestal met drie centrumverdedigers en zonder de talentvolle aanvallende middenvelder Sergej Milinkovic-Savic, maar de nieuwe bondscoach Mladen Krstajic kiest voor een andere koers. In 1:4:2:3:1 brengt Nemanja Matic het voetbal voor de verdediging en zorgen Dusan Tadic, Milinkovic-Savic en Adem Ljajic voor creativiteit achter diepe spits Aleksandar Mitrovic.
Groep F
Duitsland 
De basisformatie van Duitsland is, zoals bij veel teams, 1:4:2:3:1. Maar Joachim Löw experimenteerde de afgelopen jaren ook regelmatig met 1:3:4:2:1. Hoe dan ook zal de manier waarop Duitsland speelt, los van de formatie, gelijk blijven: domineren in de as, met veel mensen voor de bal, om van daaruit tot kansen te komen in de eindfase. Tijdens het EK twee jaar geleden bouwde Duitsland achterin op in een vierkant (centrale duo en twee middenvelders). De andere zes spelers speelden hoog op het veld om kansen te creëren. Met name de rol van de backs is opvallend. Niet, zoals veel trainers willen, één back hoog en de ander terug, maar beiden hoog, om continu opties te behouden aan beide zijkanten. Zeker met de aanvallende impulsen van Joshua Kimmich (5 goals, 15 assists in de Bundesliga en de Champions League) leent het spelersmateriaal zich daar uitstekend voor.
Mexico 
Kijk je graag naar teams die hoog drukzetten? Dan is Mexico een interessant team om te volgen. Zeker tegen Zweden en Zuid-Korea is de verwachting dat Mexico de tegenstander tot aan de achterlijn afjaagt. Ook tegen Duitsland is dat zeker niet uitgesloten, zo geeft Carlos Salcedo, actief in de Bundesliga bij Eintracht Frankfurt, aan: “Duitsland houdt er niet van als ze weinig tijd en ruimte krijgen om te voetballen.” Ook qua tactische flexibiliteit is Mexico interessant om te bekijken. Bondscoach Juan Carlos Osorio houdt niet van een vaste formatie en ook niet van een vast basisteam. Hij bekijkt wie in vorm is en welke spelers hij tegen een specifieke tegenstander nodig heeft. Dat kan in een 1:4:1:4:1 zijn, maar ook in 1:4:2:3:1 of een systeem met drie centrale verdedigers, zoals 1:3:5:1:1, de formatie waarin Mexico in maart tegen Kroatië aantrad.
Zweden 
De visie van Osorio contrasteert sterk met die van zijn Zweedse collega Janne Andersson. Die houdt juist vast aan zijn 1:4:4:2-systeem, met de middenvelders in een kom, welke spelers hij ook tot zijn beschikking heeft. “We werken aan onze filosofie en dat gooien we niet ineens overboord als er andere spelers in de opstelling staan”, aldus Andersson. Het spitsenduo, bestaande uit ex-Eredivisiespelers Ola Toivonen en Marcus Berg, is niet erg creatief of snel, maar wel goed op elkaar ingespeeld. De meeste kwaliteit staat centraal achterin en op de vleugels, met assistkoning Emil Forsberg op links en de rappe Viktor Claesson vanaf rechts.
Zuid-Korea 
Net als onder meer Egypte en Denemarken leunt Zuid-Korea voornamelijk op één sterspeler: Son Heung-Min. De aanvaller van Tottenham Hotspur is snel, technisch vaardig en bovendien een harde werker. Bondscoach Shin-Tae Yong worstelt nog met het systeem waarin Son, evenals de rest van zijn elftal, optimaal tot zijn recht komt. In de kwalificatie speelde Zuid-Korea meestal 1:4:2:3:1, daarna volgden wat experimenten met 1:3:5:2. Nu lijkt Yong te neigen naar 1:4:4:2 met Son in de spits naast Hwang Hee-Chan van Red Bull Salzburg. Een opvallend feitje: als linksvoor was Son bij Spurs goed voor 11 goals en 6 assists in 19 wedstrijden. Als spits kwam hij in 8 wedstrijden slechts tot 2 goals en geen enkele assist.
Groep G
België 
Bij België staat de formatie al enige tijd vast: 1:3:4:3, waarbij de buitenste aanvallers ver aan de binnenkant spelen. Een van de sterspelers van de Rode Duivels, Kevin de Bruyne, bekritiseerde dit systeem publiekelijk na de 3-3 tegen Mexico, maar Roberto Martinez is niet van plan ervan af te stappen. Het betekent dat hij veel sterspelers kwijt kan, al moet hij op sommige posities ook flink puzzelen. Zo zal Yannick Carrasco de gehele linkerkant bestrijken, terwijl hij toch meer een echte buitenspeler is. De Bruyne speelt als centrale middenvelder relatief ver van het doel van de tegenstander af. Een voordeel is wel dat Jan Vertonghen niet als linksback hoeft te spelen en voorin Eden Hazard in de rol speelt die hij bij Chelsea ook vaak krijgt toebedeeld.
Panama 
Waar de formatie van veel andere teams vaststaat en al enige tijd wordt ingeslepen, worstelt Panama-trainer Hernán Darío Gómez hier nog zichtbaar mee. In de kwalificatie ging men meestal uit van een vlakke 1:4:4:2. Nadat de loting – waarin België en Engeland uit de koker kwamen – bekend was, speelde Panama in oefenwedstrijden tegen Denemarken en Zwitserland een vlakke 1:5:4:1, het systeem waar buurland Costa Rica vier jaar geleden zoveel succes mee had in Brazilië. De zes tegentreffers tegen Zwitserland hebben Gómez echter weer aan het twijfelen gebracht, waardoor nu een 1:4:1:4:1 het meest aannemelijk lijkt.
Engeland 
Voor iedere ambitieuze voetbaltrainer wordt Engeland dit WK interessant om te volgen. Gareth Southgate kiest voor een formatie met drie centrale verdedigers, één controleur, twee spelers die de gehele vleugel bestrijken, een aanvallend ingestelde linker- en rechtermiddenvelder, een zwervende spits en een diepe spits. Een 1:3:5:2 met de punt naar achteren op het middenveld dus, of 1:3:3:3:1 als je tweede Raheem Sterling als aanvallende middenvelder rekent. Hoe dan ook: een formatie die niet vaak te zien is en een mooie mix biedt tussen balans en fantasie. Overigens speelt Southgate met het idee om een extra controleur op te stellen als de tegenstander daarom vraagt. Engeland speelt dan 1:3:4:2:1.
Tunesië 
Na een makkelijke loting in de kwalificatiereeks, die weinig problemen opleverde, boekte Tunesië, ondanks het ontbreken van topspelers, prima resultaten in oefenwedstrijden in aanloop naar het WK. Winst tegen WK-gangers Iran en Costa Rica, gelijk tegen Turkije en Portugal en een nipte nederlaag tegen titelkandidaat Spanje. Bondscoach Nabil Maâloul koos daarin steevast voor 1:4:3:3, al wisselende de veldbezetting op het middenveld. Afhankelijk van de spelers die hij tot zijn beschikking had en de tegenstander koos hij voor de punt naar voren of naar achteren. De verwachting is dat Tunesië dit ook op het WK zal doen, al is ook een 1:5:3:2 tegen toplanden Engeland en België niet uitgesloten.
Groep H
Colombia 
Als iedereen fit is, kiest bondscoach José Pékerman normaal gesproken voor 1:4:2:3:1, een formatie die is ingericht op het koningskoppel voorin, bestaande uit James Rodríguez en Radamel Falcao. Ook het centrale duo is sterk, met Yerry Mina van FC Barcelona en ex-Ajacied Davidson Sánchez van Tottenham Hotspur. Daarmee is Colombia op enkele sleutelposities vertegenwoordigd door spelers met kwaliteit. De creatieve bevliegingen komen bijna volledig van James Rodríguez, waarvan iedereen hoopt dat hij net zo piekt als vier jaar geleden in Brazilië.
Japan 
Vahid Halilhodzic, die vier jaar terug met Algerije de achtste finale van het WK bereikte, dacht als bondscoach van Japan een nieuwe poging te wagen op het overleven van de poulefase. Na een zeperd tegen Zuid-Korea op het Aziatisch kampioenschap in december, en twee matige resultaten in oefenwedstrijden, eind maart, werd hij echter tot ieders verbazing op straat gezet. Dit overkwam hem al eerder in dienst van Ivoorkust, in aanloop naar het WK 2010. Zijn ontslag betekent dat de nieuwe bondscoach slechts Nishino Akira slechts drie oefenwedstrijden heeft om zijn tactisch plan erin te krijgen. Akira start met een vlakke 1:3:4:3 maar speelt de laatste twee wedstrijden 1:4:2:3:1, waarbij plek is voor Shinji Kagawa en voormalig VVV-Venlo-speler Keisuke Honda als aanvallende middenvelders.
Senegal 
Senegal beschikt over behoorlijk wat kwaliteit. Kalidou Koulibaly had dit seizoen bij Napoli een belangrijk aandeel in de hoge eindklassering. Op het middenveld heeft Senegal de keuze uit meerdere controlerende middenvelders met defensieve kwaliteiten, actief in de Premier League. De aanvallende middenvelder in de 1:4:2:3:1-formatie scoorde in de meest recente finale van de Champions League: Sadio Mané. Ook op de vleugels loopt kwaliteit rond, met Keita Baldé van AS Monaco en Ismaili Sarr van Stade Rennais. Qua spelopvatting wordt dit Senegal niet spectaculair om te bekijken, onder aanvoering van de pragmatische bondscoach Aliou Cissé. Hij weet wat er wordt gevraagd op een WK, want als aanvoerder bereikte hij in 2002 de kwartfinale.
Polen 
Net als onder meer Rusland (soms), Duitsland (soms), Mexico (af en toe), België (altijd), Engeland (soms) en Japan (soms) speelt Polen de laatste tijd in een 1:3:4:2:1-formatie. Daarvoor kiest bondscoach Adam Nawalka na een kwalificatiereeks met maar liefst 14 tegengoals. Een extra centrale verdediger brengt meer balans in het elftal, zoals dat vier jaar geleden eveneens gold voor Oranje onder Louis van Gaal. Overigens beschikt ook Polen voorin, net als Nederland destijds, over een topspeler van Bayern München: Robert Lewandowski. In zijn rug speelt in elk geval Piotr Zielinksi. Ook zijn Napoli-teamgenoot Arek Milik komt op die positie in aanmerking voor een basisplek. Nawalka geeft in de media aan dat hij graag ziet dat zijn team tijdens de wedstrijd kan switchen tussen een drie- en viermansdefensie.
Dit is een vervolg op een voorbeschouwing per land in groep A tot en met D, die hier te lezen is.